Kế thừa những giá trị lịch sử của mảnh đất anh hùng gắn với chiến thắng giải phóng thị xã Mường Lay 70 năm trước, Mường Lay hôm nay đã và đang trở thành điểm du lịch hấp dẫn du khách . Phát triển kinh tế gắn với du lịch lịch sử, văn hóa được cấp ủy, chính quyền thị xã xác định là ngành kinh tế mũi nhọn tạo đà đưa Mường Lay thành một điểm du lịch hấp dẫn.
Trân trọng những giá trị lịch sử
Lai Châu là một vị trí chiến lược ở bắc bộ, giặc Pháp chiếm giữ Lai Châu để án ngữ cho Thượng Lào về phía Tây, tiến đánh Sơn La về phía Nam, tấn công Lào Cai về phía Đông và là sào huyệt cho bọn thổ phỉ hoạt động trên mấy trăm cây số dọc biên giới Trung Hoa - Việt Nam. Chính vì Lai Châu quan trọng như vậy, cho nên giặc pháp đã tổ chức Lai Châu thành một căn cứ quân sự vững chắc và luôn luôn ra sức củng cố nơi này. Thu đông năm 1952, bị ta đánh bại tại Tây Bắc, giặc pháp cố bám lấy Lai Châu, mong dựa vào Lai Châu và Nà Sản để chiếm lại Tây Bắc. Tháng 9/1953, trước sự thay đổi của cục diện chiến tranh ở Đông Dương và trên cơ sở nhận định âm mưu mới của Pháp và Mĩ, Bộ Chính trị Trung ương Đảng họp và đề ra kế hoạch tác chiến Đông Xuân 1953-1954. Thực hiện Nghị quyết của Bộ Chính trị Trung ương Đảng, quân ta tấn công địch ở Lai Châu. Đại đoàn 316 được giao nhiệm vụ tiến công giải phóng thủ phủ Lai Châu, chặn địch không cho chúng rút về Điện Biên Phủ, giải phóng các huyện phía Bắc của tỉnh. Rạng sáng ngày 8-12-1953, bộ đội ta nổ súng tấn công đồn Pa Ham, tiêu diệt 2 đại đội địch và gọi hàng 2 đại đội khác. Đêm 9-12-1953, bộ đội ta nổ súng trên bờ sông Nậm Mức. Đêm 10-12-1953, hai tiểu đoàn địch đóng ở đèo Clavô nghe tin Pa Ham thất thủ, một số binh lính liền bỏ chạy về thị xã. Sáng ngày 11-12-1953, thừa thắng, quân ta nhanh chóng tiến lên khu vực Tủa Chùa và tiến về thị xã. Giặc hoảng hốt, vội vã tháo chạy về phía Tây. Bộ đội ta bắt được mệnh lệnh của Bộ chỉ huy của giặc ở Tây Bắc buộc bọn lính ở thị xã phải yểm hộ cho bọn chỉ huy cao cấp cuốn gói trước về Hà Nội rồi mới được chạy về Điện Biên Phủ. Sáng ngày 12-12-1953, thị xã Mường Lay và huyện Châu Lai được giải phóng, tiếp đó là các huyện Sìn Hồ, Mường Tè cũng được giải phóng, ta đã đập tan kế hoạch của địch lấy quân Lai Châu để tăng cường cho Điện Biên Phủ. Lá cờ đỏ sao vàng lần đầu tiên phấp phới trên ngọn đồi cao của Thủ đô Tây Bắc. Nhà cửa của Nhân dân, trại lính và các công sở của giặc Pháp và bọn ngụy quyền vẫn còn nguyên vẹn. Giặc hấp tấp rút lui, nên chưa kịp phá phách. Bộ đội ta một mặt truy kích giặc, một mặt gỡ mìn trên các đường đi và thu dọn đồ đạc, của cải của đồng bào đề khỏi mất mát, hư hỏng. Ủy ban kháng chiến Hành chính Lai Châu công bố 8 Điều mệnh lệnh của Hồ Chủ tịch và Chính Phủ.
Nhân ngày giải phóng thị trấn Mường Lay, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư động viên đồng bào và cán bộ tỉnh Lai Châu. Những lời ân cần dạy bảo của Người làm cho đồng bào Lai Châu vô cùng cảm động. Càng ghi sâu công ơn của Hồ Chủ tịch và Chính phủ.
Thị xã Lai Châu được giải phóng, thắng lợi đó đã tạo điều kiện cho bộ đội ta tăng cường lực lượng, bao vây địch từ nhiều hướng, tác chiến thắng lợi trong cuộc Tiến công chiến lược Đông - Xuân (1953 - 1954) và chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ đập tan hoàn toàn kế hoạch Navarre, giáng đòn quyết định vào âm mưu thôn tính Đông Dương của Thực dân Pháp, làm xoay chuyển cục diện chiến tranh ở Đông Dương, buộc chúng phải ký Hiệp định Giơnevơ, công nhận độc lập, chủ quyền của 3 nước Việt nam, Lào, Campuchia.
Ngày 02-3-2005, Chính phủ ban hành Nghị định số 25/2005/NĐ-CP về "điều chỉnh địa giới hành chính và đổi tên thị xã Lai Châu thành thị xã Mường Lay, đổi tên huyện Mường Lay và thị trấn Mường Lay thành huyện Mường Chà và thị trấn Mường Chà, tỉnh Điện Biên”. Theo Nghị định này chuyển toàn bộ 6.165,5 ha diện tích tự nhiên và 4.428 nhân khẩu của xã Lay Nưa thuộc huyện Mường Lay về thị xã Lai Châu quản lý (Ngày 02-4-2005, thị xã tiến hành lễ công bố Nghị định của Chính phủ về điều chỉnh địa giới hành chính và đổi tên thị xã Lai Châu thành thị xã Mường Lay). Sau khi điều chỉnh, thị xã Mường Lay có 3 đơn vị hành chính: 2 phường (Na Lay, Sông Đà) và xã Lay Nưa, với diện tích tự nhiên 11.403,50 ha, 14.379 nhân khẩu. Được xác định là trung tâm kinh tế - văn hóa, thương mại, dịch vụ đầu cực Bắc của tỉnh.
Ngày 28-12-2005, Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt quy hoạch tổng thể thị xã Mường Lay gồm 5 khu tái định cư tại chỗ là: Đồi Cao, Chi Luông, Nậm Cản, Cơ Khí, Lay Nưa, tổng diện tích trên 200 ha với quy mô đô thị loại IV. Trong gần 7 năm thi công “nước rút” (2004-2010), thị xã Mường Lay đã cơ bản hoàn thành việc di dân tái định cư thủy điện Sơn La cho 3.443 hộ dân lên các khu, điểm tái định cư trước tháng 5 năm 2010, sớm hơn 2 tháng so với dự kiến của Chính phủ. Trong đó có 3.195/3.444 hộ được giao đất thực hiện tái định cư tại chỗ.
Mảnh đất nhiều tiềm năng phát triển
Thị xã Mường Lay nằm ở một thung lũng hẹp, dài - nơi tụ thủy của sông Đà, sông Nậm Na và suối Nậm Lay. Trải dài đôi bờ, soi bóng xuống mặt hồ là dãy nhà sàn được quy hoạch theo hướng hiện đại nhưng vẫn giữ được bản sắc của những nếp nhà sàn truyền thống. Nét độc đáo đó cùng với cuộc sống gắn bó sông nước, còn lưu giữ nhiều nét văn hóa truyền thống của người dân bản địa là lợi thế để Mường Lay khai thác, phát triển kinh tế nói chung, hoạt động du lịch nói riêng.
Khí hậu Mường Lay mát mẻ, trong lành đặc trưng của núi rừng Tây Bắc, là nơi giao thoa của đất trời và sông núi. Nơi đây trước kia là dòng sông Đà hung dữ. Cho đến khi làm thủy điện, dòng nước được chặn lại, không chỉ mang đến cho thị xã vẻ đẹp hiền hòa, mà còn là nguồn cung cấp cá, tôm dồi dào. Mặt khác, từ khi công trình Thủy điện Sơn La hoàn thành, hàng năm cứ vào khoảng từ tháng 9 đến tháng 3 mực nước lòng hồ sông Ðà tại thị xã Mường Lay dâng cao, hồ rộng chừng 100ha đã tạo cho thị xã một cảnh quan du lịch sinh thái cực kỳ hấp dẫn, có thể được xem như một “Hạ Long trên cao” giữa vùng trời Tây Bắc. Ở đây, ngoài cảm giác về một thế giới thiên nhiên hoang sơ, du khách còn được đắm mình trong không gian giàu chất huyền thoại xung quanh dòng sông Đà hung dữ năm nào. Mỗi khi mực nước dâng cao trên 200m so với thời điểm chưa tích nước, vùng sông nước mênh mông này có cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp, núi non bao quanh hùng vĩ, là những điều kiện thuận lợi để hình thành và phát triển các loại hình du lịch tham quan, khám phá thiên nhiên, du lịch sinh thái, dã ngoại.
Mường Lay không chỉ hấp dẫn du khách bởi cảnh quan thiên nhiên thơ mộng mà còn lôi cuốn lòng người bởi nét văn hóa đa dạng và độc đáo. Tiêu biểu nhất là văn hóa của người Thái, ngành Thái trắng. Thị xã Mường Lay được xem là thủ phủ của người Thái trắng ở Điện Biên, là một trong những cái nôi của điệu múa nón, múa xòe , múa quạt duyên dáng đã đi vào tiềm thức con người và thơ ca. Đặc biệt hơn thị xã đã khôi phục và duy trì tổ chức Lễ hội Đua thuyền đuôi én vào dịp mùa xuân. Đây là một trong những lễ hội văn hóa tiêu biểu thu hút đông đảo nhân dân và du khách thập phương tham gia, cùng trải nghiệm và khám phá những nét văn hóa đặc sắc mang đậm dấu ấn của một vùng sông nước.
Nghệ thuật xòe Thái và Lễ Kin Pang Then của người Thái trắng Mường Lay được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Di tích lịch sử cấp tỉnh Nhà tù Lai Châu, di tích lịch sử cấp tỉnh Pú Vạp và gần đây nhất Di tích danh lam thắng cảnh Hang động Bản Bắc được xếp hạng di tích danh lam thắng cảnh cấp tỉnh là điều kiện thuận lợi để liên kết tour du lịch khép kín “Lịch sử - sinh thái - nghỉ dưỡng” ”, tạo nên sản phẩm du lịch đặc trưng của thị xã Mường Lay. Mường Lay còn hấp dẫn du khách bởi nét văn hóa đa dạng, đây là nơi cư trú của 9 dân tộc anh em. Trong hành trình khám phá Mường Lay, du khách có thể tìm đến những chứng tích lịch sử, nghe những câu chuyện xưa cũ về “địa ngục trần gian” Nhà tù Lai Châu do thực dân Pháp xây dựng, khu nghỉ dưỡng Pú Vạp mây bềnh bồng quanh năm trên độ cao hơn 1.000m so với mực nước biển…
Những năm qua, cấp ủy, chính quyền thị xã Mường Lay đã triển khai nhiều kế hoạch tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức của người dân trong công tác bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa vốn có để phát triển du lịch, đồng thời đẩy mạnh quảng bá về mảnh đất, con người và cảnh sắc Mường Lay tới đông đảo mọi người, tạo điểm đến, điểm dừng chân lý tưởng trong hành trình du lịch, khám phá, trải nghiệm của du khách thập phương. Hiện tại thị xã Mường Lay đã có hơn 30 hộ phát triển dịch vụ lưu trú homestay. Những homestay đáp ứng nhu cầu nghỉ ngơi của du khách theo phong cách của người dân bản địa. Các homestay tại Mường Lay còn phục vụ các món ăn truyền thống làm từ nguyên liệu sẵn có, tự nhiên như bánh khẩu xén, chí chọp, gỏi tôm, gà mọ, cá nướng, cơm lam… Tham quan, lưu trú tại Mường Lay, du khách được phục vụ bởi các cô gái Thái trong trang phục truyền thống. Mường Lay đang làm tất cả để trở thành điểm đến hấp dẫn của khu vực Tây Bắc, tương lai nơi đây sẽ trở thành tuyến du lịch đáp ứng nhu cầu tham quan, giải trí, góp phần tạo việc làm, phát triển kinh tế, xã hội làm phong phú hình thức du lịch trên địa bàn thị xã.
70 năm Ngày giải phóng thị xã Mường Lay - Ngày Bác Hồ gửi thư cho đồng bào và cán bộ Lai Châu (12/12/1953-12/12/1923) là dịp để chúng ta tự hào về truyền thống yêu nước, đoàn kết, tinh thần cách mạng kiên cường trong đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng quê hương, đất nước của các thế hệ cha anh đi trước. Kế tục và phát huy truyền thống cao quý đó, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, chính quyền, toàn thể cán bộ, đảng viên, Nhân dân, chiến sĩ lực lượng vũ trang thị xã Mường Lay luôn đoàn kết một lòng.và quyết tâm đưa dịch vụ - du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn. Phấn đấu hoàn thành và hoàn thành vượt mức các mục tiêu, nhiệm vụ trong năm 2023 và những năm tiếp theo ./.
Một số hình ảnh Mường Lay hôm nay:
