\r\n

Tôi cùng đồng nghiệp đến thị xã Mường Lay vào những ngày cuối năm 2013. Thị xã chẳng còn hình hài của 6 - 7 năm về trước nữa. Những cây cầu bê tông cốt thép vững chãi, to rộng nối hai bờ của thị xã thay thế mấy cây cầu sắt mảnh mai ngày xưa, ở giữa trước đây là ruộng lúa, là bản làng thì nay là mênh mông nước. Về đêm, thị xã càng trở nên thơ mộng, lung linh và đẹp huyền ảo! Từ khi dân thị xã bắt đầu nhường đất cho đại công trình Thủy điện Sơn La, chứng kiến bao nỗ lực, cố gắng của cán bộ, nhân dân các dân tộc của thị xã vì dòng điện ngày mai của Tổ quốc! Đến nay, bóng dáng của một thị xã trên bến dưới thuyền đã hình thành. Những hộ dân tình nguyện ở lại với mảnh đất nơi cha ông đã chọn, tuy phải đối mặt với nhiều khó khăn, thiếu thốn khi đất cấy trồng vĩnh viễn nằm lại dưới lòng hồ nhưng cùng với sự giúp đỡ, hỗ trợ của Chính phủ, của chính quyền địa phương, hàng trăm hộ dân của các xã, phường đã xoay xở nhiều nghề, chuyển đổi sản xuất để kiếm sống. Trong tình trạng thiếu đất trồng ngô, lúa như vốn có trước đây đã khiến dân nông nghiệp ở thị xã xoay xở tìm ra lối sản xuất bánh Xén bằng sắn tươi. Sự sáng tạo đó xuất phát từ bản tính cần cù, chịu khó lao động của nông dân, hơn cả là đã làm cho cuộc sống của họ chuyển biến tích cực, khó khăn và thiếu thốn bị đẩy lùi. Bánh Xén được làm rất kỳ công, từ khâu chọn giống khi trồng sắn, chọn củ khi thu hoạch và phải tuân thủ nghiêm ngặt từng công đoạn làm bánh, nếu không sẽ không có được sự tinh khiết, tinh tế của màu sắc và mùi vị riêng có. Người dân khẳng định, không phải sắn nào cũng làm được bánh Xén, phải là sắn truyền thống của ta, trồng từ tháng 2 đến tháng 9 hoặc tháng 10 âm lịch. Mà sắn từ nơi khác đem về làm bánh cũng chẳng đem lại mùi vị đặc trưng như sắn trồng ở thị xã. Người ta nói, chính vùng ngã ba sông nước, kết hợp với rừng núi đã tạo nên khí hậu và chất đất sơn thủy gắn quyện cho củ sắn nơi đây sự tinh khiết và tinh túy của nước sông và đá núi.

Những ngày rét cuối năm, hàng chục hộ gia đình ở bản Ổ, bản Bắc 1 và bản Bắc 2 bận rộn, nhộn nhịp làm bánh Xén. Các chị, các mẹ và cả những người già, trẻ nhỏ đều tất bật gọt, nạo sắn tươi. Sau đó sắn nạo được đưa vào đồ chín rồi xay nhuyễn, cán mỏng, cắt thành miếng nhỏ đem phơi khô. Sau khoảng 2 ngày phơi nắng, bánh xén được mang đi tiêu thụ. Ông Hoàng Văn Tương ở bản Bắc 1 - xã Lay Nưa cho chúng tôi biết: Trong lúc khó khăn do thiếu đất sản xuất, từng gia đình ở xã Lay Nưa chúng tôi cũng trăn trở, chịu khó tìm nhiều nghề để làm sao  tạo thu nhập, kiếm sống. Ở xã Lay Nưa dân trồng nhiều sắn, từ đó nghĩ ra cách làm bánh Xén. Nếu 50kg sắn tươi mà nấu rượu thì chỉ được 7 lít; nếu thái miếng phơi khô thì cũng rất khó bán, mà chẳng được bao nhiêu tiền. Nhưng từ 50kg sắn tươi mà làm bánh Xén thì được từ 5,5 đến 6kg bánh khô, mỗi cân bánh Xén bán được từ 40 đến 55 ngàn đồng mà rất dễ bán, làm không đủ để bán.

Quan trọng nhất, bánh Xén đang là mặt hàng bán rất chạy. Từ 3 tháng nay, gần 200 hộ dân nông nghiệp ở bản Ổ; bản Bắc 1 và bản Bắc 2 xã Lay Nưa đều làm bánh Xén. Mỗi ngày nhà ít cũng làm được 30kg, hộ làm nhiều được trên dưới 60kg. Bánh làm xong người dân chỉ việc mang từng bao tải ra bán đổ cho các tư thương đã đặt trước ở chợ thành phố Điện Biên Phủ, chợ Mường Chà hoặc đem vào tận Mường Nhé. Giá bán lẻ là 45 đến 50 ngàn đồng/kg, giá bán đổ hàng chục kg cho tư thương là 40 ngàn đồng/kg. Như vậy, đây là nguồn thu nhập không nhỏ từ cây sắn của nông dân xã Lay Nưa. Các công đoạn sản xuất bánh thì người già, trẻ nhỏ cũng có thể góp sức để làm. Bà Sìn Thị Vén, ở bản Ổ, xã Lay Nưa khẳng định: Nghề làm bánh Xén phải qua nhiều công đoạn, nhưng không nặng nhọc lắm, trẻ nhỏ, người già đều làm được. Mỗi hécta đất nương ở Lay Nưa trồng sắn đạt từ 8 đến 10 tấn sắn tươi, nếu nguồn sắn tươi từ 1ha được chế biến làm bánh thì thu nhập từ cây sắn của người dân đạt trên 40 triệu đồng/1ha, gấp nhiều lần trồng lúa nương. Sắn là cây trồng khá thích nghi với đất đồi nương ở thị xã, hơn nữa, trồng sắn đầu tư ít và không mất công chăm sóc như các loại cây trồng khác.

Sự sáng tạo trong lao động của nông dân bao giờ cũng rất thiết thực. Nghề làm bánh Xén của người dân tái định cư xã Lay Nưa đã có từ vài năm nay. Lúc đầu, dân làm bánh để dùng trong gia đình, dần dà nghề làm bánh được chăm chút để có sản phẩm thơm ngon hơn và chiếm được cảm tình của người sử dụng. Ban đầu là trong phạm vi thị xã, cho đến nay thì bánh Xén đã có mặt khắp nơi trong tỉnh, thậm chí là sang tận tỉnh Lai Châu. Bánh Xén còn có mặt trong các khách sạn ở thị xã, phục vụ khách du lịch phương Tây và họ rất lấy làm thích thú khi được thưởng thức bánh Xén. Người dùng càng tin tưởng hơn khi được biết, bánh Xén tuyệt đối sạch, vì không hề có phân bón hóa học, phụ gia, hóa chất trong cả quá trình trồng sắn nguyên liệu cho đến quy trình chế biến.