Thị xã Mường Lay trước đây là TX. Lai Châu được Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định thành lập từ ngày 8/10/1971. Sau 50 năm xây dựng và trưởng thành, trải qua nhiều gian nan, thử thách, chia tách, sát nhập, đổi tên, từ một thị xã nghèo, khó khăn, song nhờ có truyền thống đoàn kết, cần cù và sáng tạo trong lao động, kiên trì và bền bỉ trong xây dựng quê hương của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc, Mường Lay đã từng bước phát triển và đạt được những thành tựu to lớn trên tất cả các lĩnh vực.
Lễ hội Đua thuyền đuôi én - điểm nhấn xúc tiến du lịch - thương mại TX. Mường Lay. Trong ảnh: Tiết mục văn nghệ chào mừng lễ hội. Ảnh: Văn Đức Thành
Ngược thời gian, trở về những năm đầu mới thành lập, sau giải phóng miền Nam, thống nhất đất nươc, năm 1975, nhân dân TX. Mường Lay đã nhanh chóng cùng cả tỉnh bắt tay ngay vào khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh, tiến hành công cuộc xây dựng CNXH và đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, hình thành nhiều mô hình kinh tế hợp tác xã, công ty, xí nghiệp quốc doanh. Nhờ vận dụng linh hoạt chủ trương, đường lối của Đảng vào thực tiễn địa phương, chỉ trong một thời gian ngắn thị xã đã chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế cá thể sang mô hình kinh tế tập thể, đưa hầu hết lao động vào phát triển kinh tế tập thể, tăng cường công tác quản lý kinh tế trong cơ quan, xí nghiệp nhà nước, xây dựng khối Công - Nông liên minh, đẩy mạnh công tác xây dựng cơ bản, giao thông vận tải, tài chính, thương nghiệp, văn hóa, xã hội, quân sự trị an phục vụ tốt cho đời sống nhân dân, các mặt quản lý hành chính xã hội đi vào nền nếp.
Từ năm 1990 đến năm 1996, thị xã có nhiều biến động: Thiên tai lũ lụt xảy ra liên tiếp; nặng nề nhất là hai cơn lũ lịch sử năm 1990 và năm 1996 đã gây thiệt hại lớn về người, tài sản của Nhà nước và nhân dân; phá hủy phần lớn cơ sở hạ tầng cũng như công sức bao năm dày công gây dựng. Nhưng dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Thị ủy, HĐND, UBND thị xã đã chỉ đạo tập trung dồn sức vào khắc phục hậu quả, cứu người, tài sản, vượt khó đi lên từng bước ổn định cuộc sống.
Từ năm 2005 - 2015 thị xã bước vào giai đoạn mới với nhiều thách thức nhưng cũng là thời cơ mới: Thực hiện di dân tái định cư Dự án Thủy điện Sơn La, xây dựng tái thiết đô thị mới. Đây cũng là lúc Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tiến hành đồng thời 2 nhiệm vụ quan trọng: “Vừa phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh; vừa thực hiện di dân tái định cư - xây dựng tái thiết đô thị”. Thị xã đã tập trung lãnh đạo, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị vào cuộc và quyết tâm phấn đấu thực hiện thành công, đúng tiến độ trung ương và tỉnh giao. Kể từ đây, bộ mặt của thị xã ngày càng đổi mới, cơ sở hạ tầng ngày càng khang trang hơn, đồng bộ hơn, đời sống nhân dân ngày càng ổn định và được nâng lên: Thu nhập bình quân đầu người đạt 2,5 triệu đồng/người/tháng; Cơ cấu kinh tế theo ngành, lĩnh vực đến năm 2020 cơ bản chuyển dịch theo định hướng đã xác định: Thương mại, dịch vụ, du lịch: 57,97%; nông, lâm nghiệp thủy sản: 14%; công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp - xây dựng: 28,21%; Thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn hàng năm đều đạt và vượt kế hoạch được giao.
Tổng sản lượng lương thực trung bình hàng năm thực hiện đạt trên 3.251 tấn (gấp 8 lần so với năm 1971); chăn nuôi gia súc, gia cầm hàng năm tăng từ 3 - 4%. Việc chăm sóc, bảo vệ rừng được duy trì thường xuyên, tỷ lệ che phủ rừng đạt 65,09%. Thương mại, dịch vụ tiếp tục phát triển, Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ theo giá thực tế năm 2020 đạt 286.065 triệu đồng, giá trị sản xuất công nghiệp theo giá cố định năm 2020 là 60.057 triệu đồng, tăng 12,18% so với năm 2015.
Lãnh đạo, chỉ đạo triển khai, thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia Xây dựng nông thôn mới tại xã Lay Nưa. Năm 2018, xã Lay Nưa được tỉnh công nhận là xã đạt chuẩn nông thôn mới, hoàn thành trước 3 năm so với chỉ tiêu nghị quyết.
Hệ thống chính trị từ thị xã đến cơ sở được củng cố, kiện toàn và từng bước nâng cao hiệu lực, hiệu quả. Năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức đảng, chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên được nâng lên. Đến nay, Đảng bộ TX. Mường Lay đã có 33 chi, đảng bộ trực thuộc, 64 chi bộ trực thuộc đảng ủy cơ sở, với 1.039 đảng viên.
Thành tựu 50 năm qua là kết tinh trí tuệ, sức sáng tạo, tinh thần đoàn kết của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc TX. Mường Lay đã kiên trì, phấn đấu vượt qua bao khó khăn, thử thách để vững bước đi trên con đường đổi mới và phát triển. Tuy nhiên, với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, Mường Lay vẫn còn một số tồn tại, hạn chế cần khắc phục, đó là: Chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi còn chậm, chưa đồng bộ, lĩnh vực chăn nuôi tuy phát triển nhưng quy mô sản xuất nhỏ, sản xuất theo hướng hàng hóa chưa được phát triển rộng rãi; chưa khai thác được tiềm năng, thế mạnh của thị xã trong việc phát triển nông - lâm nghiệp, thương mại và các loại hình du lịch, dịch vụ; nguồn lực đầu tư để thúc đẩy phát triển sản xuất, kinh doanh hạn chế; một số công trình, dự án giải ngân vốn đầu tư công, vốn đầu tư ngoài vốn đầu tư công còn chậm... Đây đều là những vấn đề quan trọng, cấp thiết, là thách thức đặt ra cần được giải quyết kịp thời trong thời gian tới.
Tiếp tục đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, đưa Mường Lay tiến nhanh hơn nữa trong thời kỳ hội nhập, trong giai đoạn mới, thị xã sẽ tiếp tục phát huy các tiềm năng thế mạnh, nắm vững thời cơ thuận lợi, khắc phục khó khăn để đẩy mạnh phát triển kinh tế, trọng tâm là xây dựng nông thôn mới gắn với thực hiện có hiệu quả tái cơ cấu ngành Nông nghiệp; thu hút đầu tư phát triển thương mại, dịch vụ, du lịch; gắn quản lý đô thị, khai thác tài nguyên khoáng sản gắn với bảo vệ môi trường. Quan tâm phát triển các lĩnh vực văn hóa xã hội, xóa đói giảm nghèo, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc trên địa bàn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân; đảm bảo quốc phòng - an ninh, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội; mở rộng địa giới hành chính, nâng quy mô của thị xã; xây dựng TX. Mường Lay đậm đà bản sắc văn hóa các dân tộc, đến năm 2025 đạt đô thị loại IV.